dauphin, nageoire (53)

Poniższy wpis jest częścią projektu « W 80 blogów dookoła świata » i dotyczy zwierząt z kraju, którego dotyczy dany blog. O ile się orientuję, zwierzęta we Francji nie różnią się specjalnie od zwierząt gdziekolwiek indziej w Europie. Być może mówią « le miau » i « le hau », ale poza tym… Poszedłem więc trochę inną drogą. Oto przed Wami notka o delfinie.

 

– Papa, ce dauphin me fixe…
– Ne t’inquiete pas! Bientôt la Revolution Française ne lui va faire preuve d’aucune pitié!

– Tato, ten delfin się na mnie gapi…
– Nie bój się! Już niedługo Rewolucja Francuska nie będzie miała dla niego litości!

Za czasów Ancien Régime francuskiego następcę tronu nazywano delfinem. Poważnie. Całkiem możliwe zresztą, że – jeśli interesowaliście się trochę historią Francji – trafiliście na to określenie w tekstach i filmach dotyczących Joanny D’Arc, lub Ludwika XIV. Być może myśleliście, że chodzi tu o jakąś pomyłkę w tłumaczeniu, lub homonim – słowo, które brzmi tak samo, ale znaczy co innego. Otóż nie.

Proszę Państwa, oto delfin.

delfin = dauphin (m). Nazwa pochodzi ze starogr. δελφύς /delfis/  i oznacza… łono. Nie wnikam.  Ale delfin to nazwa wspólna dla wielu gatunków, z których najpopularniejszym (i to on prawdopodobnie znajduje się na powyższym herbie) jest butlonos zwyczajny, fr. grand dauphin (m), dauphin au grand nez, lub souffleur (m), prawdopodobnie przez skojarzenie z wydmuchiwaniem wody przez otwór nosowy na czubku głowy. Albowiem delfin składa się z dziobu (po fr. mówi się raczej mâchoire (f) = szczęka), otworu nosowego (= rostre (m)), delfina właściwego, płetwy grzbietowej (= nageoire dorsale (f) ), płetw bocznych (= nageoires pectorales), oraz ogona (= queue (f); płetwa ogonowa = nageoire caudale (f)) . Delfin z herbu delfina raczej nie przypomina (aż nie czuję jak rymuję), ponieważ najwyraźniej jego twórca nigdy prawdziwego delfina nie widział, a herb powstał na podstawie opisu. Delfin pływa w morzu, ma płetwy, więc pewnie to ryba, a jak ryba to może jakiś dorsz (= morue (m))… et voilà.

Delfin jest symbolem Delfinatu (fr. Dauphiné), obecnie będącego częścią regionu Owernia-Rodan-Alpy, zaraz na południe od Lyonu. W historii jednak różnie bywało. Podobnie jak wiele innych regionów pomiędzy współczesną Francją, a Niemcami, Delfinat przechodził wielokrotnie z rąk do rąk, a czasem nawet wybijał się na pozorną niezależność. Słowa takie jak niezależność (= indépendance (f) )  i suwerenność (= souveraineté (f) ) znaczyły trochę co innego w czasach feudalnych i miały dużo bardziej nieostre definicje.

Delfina w herbie, oraz nazwę, Delfinat zyskał za sprawą hrabiego Guiguesa IV (zm. 1142).  Podobno jego matka, Matylda, była córką ostatniego anglosaskiego króla Anglii, Edgara Æthelinga, który musiał uciekać z wyspy po podbiciu jej przez Wilhelma Zdobywcę w roku 1066. Jednym z krewnych Matyldy był anglosaski arystokrata, Dolfin z Carlisle, i to na jego cześć Matylda nadała jego imię jako przydomek swojemu dziecku. Imię najwyraźniej spodobało się młodemu hrabiemu, a jego własny syn, również Guigues, zamienił je w oficjalny tytuł i przyjął delfina jako swój herb.

Ostatnim « oryginalnym » delfinem był Humbert II (1312-1355), który popadł w długi (podobno próbował zorganizować krucjatę, ale mu nie wyszło) i w końcu sprzedał swoje ziemie królowi francuskiemu, Filipowi VI, w 1349 roku. Umowa zawierała jednak pewien haczyk: faktycznym władcą Delfinatu miał zawsze być królewicz, nie król. W momencie wstąpienia na tron Francji, nowy król przekazywał Delfinat swojemu synowi, lub ustanawiał gubernatora. W ten sposób Delfinat miał zachować pewną niezależność od Francji, co jednak w praktyce, zamiast być zaletą, okazało się prowadzić do anarchii i legislacyjnego bajzlu, bo nikt tak naprawdę nie poczuwał się do opiekowania prowincją. Królewicze woleli się bawić, a gubernatorzy wykorzystywali swoją pozycję do napełniania prywatnych skarbców.

Tytuł jednak szybko przylgnął i tak jak do tej pory następcę angielskiego tronu nazywa się księciem Walii, tak francuskiego królewicza nazywano delfinem.

Rewolucja Francuska podzieliła Delfinat na trzy departamenty, które istnieją do dzisiaj: Isère, Drôme, oraz Alpy Wysokie. Ostatnim delfinem, po restauracji Burbonów po wojnach napoleońskich, był Ludwik, syn Karola X. Zrzekł się praw do tronu w 1830 roku i udał na wygnanie wraz ze swoim ojcem.

A oto lista innych artykułów w ramach akcji 80 blogów dookoła świata – Zwierzęta:

• angielski:
  Angielska Herbata – Angielskie idiomy ze zwierzętami w tle
  Angielski C2 – ‘-ine’ zwierzęca końcówka
  W Krainie Deszczowców – Zwierzęta w irlandzkich przysłowiach
• chiński:
  Biały Mały Tajfun – Podstawowe chińskie zwierzęta I 
• fiński:
  Suomika – Jak zwierzęta mówią po fińsku?
• francuski:
  Français mon amour – Francuskie idiomy ze zwierzętami
  We are online – Jak się mają koty we Francji
  
• gruziński:
  Gruzja okiem nieobiektywnym – Krowy, świnie, konie i inni użytkownicy dróg
• hiszpański:
  Hiszpański dla Polaków – Gdzie chowają się hiszpańskie zwierzęta?
  Hiszpański na luzie – Uciekający zając i skołowana kuropatwa, czyli hiszpańskie frazeologizmy ze zwierzętami  
• japoński:
  japonia-info.pl – Jak policzyć płetwale błękitne?
• kirgiski:
  Kirgiski.pl – Kirgiskie nazwy zwierząt
• niemiecki:
  Niemiecki po ludzku – Ciekawe nazwy “zwierząt” w języku niemieckim
  Niemiecki w domu – Zwierzęta domowe w Niemczech
• norweski:
  Norwegolożka – Szczęśliwy jak łosoś i silny jak niedźwiedź
• rosyjski:
  Daj Słowo – Historia o psie Anny Politkowskiej
  Dagatlumaczy – Zwierzęta z mroźnych krain
• słowacki:
  Powiedz mnie! – Zwierzęta po słowacku
• szwedzki:
  Szwecjoblog – Sekretne życie szwedzkich nazw zwierząt
• turecki:
  Turcja okiem nieobiektywnym – Trzy zwierzęce symbole Ankary